Co to jest zachowek i komu się należy?

Zdarza się, że spadkodawca w sporządzonym przez siebie testamencie pominie najbliższe mu, w sensie prawnym, osoby. Nie pozostaną one jednak z niczym, bowiem przysługuje im w takiej sytuacji prawo dochodzenia tzw. zachowku.

Zachowek to część majątku pozostawiona przez spadkodawcę, która należy się osobom, które zostały przez niego pominięte w testamencie. Muszą to być jednak takie osoby, którym spadek by się należał w przypadku dziedziczenia ustawowego, a więc gdyby nie został sporządzony testament.

Osoby, którym przysługuje zachowek to zstępni, czyli jego dzieci, wnuki, prawnuki itd. Zachowek przysługuje także małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie. Jeżeli te osoby, byłyby powołane do spadku z mocy ustawy, należą się im następujące udziały w spadku: jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Można posłużyć się przykładem. Spadkodawca miał żonę, syna oraz córkę. Z mocy ustawy dziedziczyliby oni w następujący sposób: żona ½ majątku spadkodawcy, syn ¼ majątku oraz córka ¼ majątku. Spadkodawca jednak sporządził testament, w którym zapisał cały swój majątek synowi oraz córce po połowie. W tej sytuacji żona spadkodawcy ma podstawy do dochodzenia ¼ z całości wartości majątku od swoich dzieci (połowa z ½ majątku, który należałby jej się z mocy ustawy, gdyby nie sporządzono testamentu).

Zachowek nie należy się, jeżeli wcześniej spadkodawca uczynił na rzecz danej osoby darowiznę (na przykład podarował żonie z powyższego przykładu nieruchomość, której własność nabył w odległych czasach jako kawaler). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Oznacza to, że taka osoba może skierować do sądu pozew o zapłatę określonej kwoty przeciwko spadkobiercom. Informacje o takim postępowaniu w przypadku nieruchomości można zobaczyć w księdze wieczystej odnalezionej poprzez wyszukiwarkę ksiąg wieczystych.

Ustawa przewiduje specyficzny sposób obliczania wysokości należnego zachowku. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. W celu ustalenia konkretnej sumy zachowku należy pomnożyć połowę albo dwie trzecie udziału spadkowego (według wyżej opisanych zasad) przez wartość tzw. substratu zachowku, czyli tzw. czystej wartość spadku zmodyfikowanej według przepisów kodeksu cywilnego. Czysta wartość spadku to różnica pomiędzy wartością aktywów a wartością długów wchodzących w skład spadku.